اگر در تعجبی كه اين بچه چطور می تواند مثل آب خوردن دروغ بگويد. مانده ای كه اين كار را از كجا اين قدر ماهرانه آموخته است كه بدون ذره ای انكار يا ترس، دروغ‌هايش را راست می‌انگارد و به تو می‌گويد.

شايد بازهم به قول مادربزرگ ها بچه های اين زمانه عالم و آگاه به دنيا آمده اند و... وقتی كه كوچك تر است، يعنی آن سال هايی كه مهدكودك می رود و ٢ يا ٣ ساله است، زياد نگران دروغ گويی هايش نيستی، گاهی هم با خنده ای حرف هايش را تاييد می كنی. اما بزرگ تر كه می شود و به مدرسه كه می‌رود، تو ديگر نمی‌توانی تحمل كنی، گاهی هم برای آن كه از دروغ گفتن دورش كنی، كتكش می زنی و از چيزهايی محرومش می‌كنی، اما آيا راه حل واقعی اين است! آيا بايد او را بترسانی!

فریبا عربگل دبیر انجمن روانپزشکان کودک و نوجوان علت دروغگویی کودکان و نوجوانان و راههای مقابله والدین با آن را تشریح می‌کند و می‌گوید: والدین باید وقتی را برای صحبت و بحث جدی با فرزند خود اختصاص دهند. برخی والدین اغلب نگران دروغهای کودک یا نوجوان خود هستند و ممکن است ندانند که باید چه روشی را در مقابل دروغهای او به کار بگیرند آیا آن را نادیده بگیرند یا کودک را تنبیه کنند؟ همچنین میتوانند به تنهایی آن را مدیریت کنند یا باید کمک متخصصان را بطلبند؟

این فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان می‌افزاید: در هر رفتار منفی که دروغگویی نیز جزء آن است، ماهیت آن رفتار، علت انجام آن، شدت و مدت آن مهم هستند و باید درباره آنها اطلاعات به دست آوریم. کودکان کم سن (4-5 ساله) اغلب داستانها و افسانه‌های بلندی می سازند که این یک فعالیت طبیعی است چون آنها از شنیدن داستانها و ساختن آنها سرگرم شده و لذت می برند. این کودکان ممکن است تفاوت بین واقعیت و تخیل را تشخیص ندهند لذا این دروغها احتمالاً مشکل جدی نیستند.

وی ادامه می دهد: یک کودک بزرگتر یا یک نوجوان ممکن است دروغی را برای مظلوم نمایی و دفاع از خود بگوید (به عنوان مثال اجتناب از انجام کاری یا انکار مسئولیت اعمالشان). والدین باید از طریق صحبت کردن با کوچکترها در مورد اهمیت صداقت، راستگویی و درستکاری به نمونه های خاص دروغگویی پاسخ دهند.

این متخصص روانپزشکی کودک و نوجوان اضافه می‌کند: بعضی از نوجوانان به این نتیجه می رسند که دروغ گفتن در موقعیتهای خاص پذیرفته تر است. مثلاً ممکن است برای پنهان نگهداشتن امور شخصی و خصوصی خود یا برای اینکه از نظر روانی احساس استقلال و جدایی از والدین خود بکنند، دروغ بگویند (مثلاً انکار بیرون رفتن با دوستان).

عربگل با بیان اینکه برخی دروغها ممکن است مشکلات عاطفی را نشان دهند یادآور می‌شود: مثلاً بعضی از بچه‌ها که فرق بین واقعیت و دروغ را می‌دانند، داستانهای دقیقی را میگویند که کاملاً باورکردنی هستند. کودکان و نوجوانان معمولاً این داستانها را با ذوق و شوق بیان می‌کنند چون با گفتن این دروغها توجه زیادی به آنها می شود و دیگران از شنیدن داستان آنان هیجان زده می‌شوند. همین امر باعث تقویت دروغگویی در آنها می شود.
برخی از کودکان و نوجوانانی که مسئول به نظر می‌رسند، ممکن است در یک الگوی تکراری دروغگویی بیفتند؛ آنها اغلب این طور احساس میکنند که آسانترین راه برای پاسخگویی به درخواستهای والدین، معلمان و دوستان، دروغ گفتن است که این کودکان معمولاً نمیخواهند بد یا بد ذات باشند، بیشتر میخواهند دیگران را از خود راضی نگه دارند.

بعضی از کودکان و نوجوانان با دروغگویی ایجاد مزاحمت نمی‌کنند یا از دیگران سوءاستفاده نمی‌کنند و قصدشان از دروغ گفتن کلاه گذاشتن سر دیگران نیست ولی برخی دیگر که مشکلات رفتاری متعددی مثل پرخاشگری، پرتحرکی، اذیت و آزار دیگران، آزار حیوانات، بی احترامی به حقوق دیگران و... را دارند و دروغ میگویند تا از دیگران سوء استفاده کنند و به اهداف نامناسب خود برسند یا خود را از پیامدهای قانونی اعمال خلافشان نجات بخشند.

برخی نوجوانان ممکن است برای سرپوش گذاشتن بر مشکلات جدی خود دروغ بگویند. به عنوان مثال یک نوجوان با مشکل جدی الکل یا مخدر به طور مداوم برای پنهان کردن بعضی از حقایق دروغ میگوید مثلاً در مورد اینکه کجا بوده، چه کسانی با او بوده‌اند، چه کاری انجام داده یا پول خود را کجا خرج کرده است؟

عربگل در پاسخ به اینکه اگر یک کودک یا نوجوان دروغ بگوید چه باید بکنیم می‌گوید: والدین نمونه‌های مهمی برای کودکانشان هستند و وقتی کودک یا نوجوانی دروغ میگوید، والدین باید وقتی را برای صحبت و بحث جدی با او اختصاص دهند و در مورد مواردی چون تفاوت دروغ گفتن و گفتن حقیقت، اهمیت صداقت در خانه و جامعه، چاره‌هایی برای دروغگویی و نتایج و پیامدهای دروغگویی صحبت کنند.
 اگر یک کودک یا نوجوان یک الگوی دروغگویی را که جدی و تکراری است گسترش و ادامه میدهد ممکن است نیاز به حرفهایی داشته باشد. ارزیابی کودک و نوجوان توسط یک روانشناس به کودک و والدین در فهم رفتار دروغگویی کمک خواهد کرد.

دروغ و درمان‌هایش

چوپان دروغ گويت را دوباره نگاه مي كني؛ او قرار است پدر يا مادر فردا باشد. تمام وجودت را ترس و نگراني فرا گرفته است، دلت نمي خواهد كه بيش از اين او با اين رفتارش باعث سرخوردگي تو باشد و البته ايجاد نبود اطمينان براي خودش. مي‌خواهي چوپان دروغ گو را درمان كني. براي اين درمان، دوازده گرگ مي توانند به گله بزنند تا او اصلاح شود. دكتر منبتي، جامعه شناس در اين زمينه دوازده راه كار برايمان بر مي‌شمرد .
*و اما راهکارهای درمان آن

١ - شناخت علل :

بايد بدانيم كه چرا كودك دروغ  مي‌گويد و چه انگيزه ها و موجباتي او را به دروغ وا داشته است! و هدف او از اين دروغ چيست!

٢ - دادن آگاهي:

پس از شناخت علت يا علل، زمان دادن آگاهي و اطلاعات لازم است. براي مثال كودكي كه در اثر اشتباه در بيان تخيل و واقعيت دروغي گفته است، بايد بفهمد كه واقعيت چيست و خواب و خيال چيست و به او بفهماند كه در بيان آن مسئله دچار اشتباه شده است. به فردي كه در سن تشخيص است بايد تفهيم شود كه سخني را كه گفته، ناپسند بوده است و مورد قبول و پذيرش پدر و مادر و ديگران نيست و ممكن است روزي اينگونه سخنان زيان و خطر پديد آورند و باعث آبروريزي هايي شوند.

٣- ايجاد محيط سالم:

محيط خانه و تربيت كودك را از ريا و نيرنگ دور سازيد و آن ها را از دوستان دروغ گو، حتي آن هايي كه گاهي به شوخي دروغ مي گويند دور كنيد. چرا كه كودك جنبه نقش پذيري و تقليد دارد.

٤- رعايت انصاف:

كودك شاهد بي انصافي هاي والدين است. او مي بيند كه پدر يا مادر در اثر اشتباه ظرفي از دستشان مي افتد و مي شكند و كسي نيست آن ها را مورد بازخواست قرار دهد، ولي همين كه نمونه اين لغزش توسط كودك انجام شود، او را به باد ناسزا گرفته، متهم به سربه هوايي مي كنند. در اين حالت چون كودك انصافي از پدر و مادر نمي بيند و از سوي ديگر مايل به شكست و تحقير شخصيت خود نيست، تن به دروغ مي دهد.

٥- عفو و بخشش:

در خانه و خانواده و تربيت فرزندان رعايت انضباط و ضوابط اخلاقي ضروري است ولي زياده روي در اين امر درست نيست. براي واداشتن طفل به راست گويي ضروري است در مواردي از بعضي لغزش ها كه گاهي خودمان هم مرتكب آن مي شويم، چشم پوشي كنيم و او را ببخشيم. حتي رعايت انصاف ايجاب مي كند كه او در مواردي كارهاي جزئي خود را كه علني كردن آن موجب شرم و حياست، از شما پنهان دارد. البته به شرطي كه مخالف با شرع و اخلاق نباشد.

٦- محدود كردن توقعات:

از او انتظار نداشته باشيد كه همه خواسته هاي شما را برآورده كند و كاري كه شما در انجامش ناتوان هستيد و يا تنبلي تان مي آيد، آن را انجام دهيد، او برايتان انجام دهد.

٧ -ايمن كردن از مجازات:

فرزندان ما بايد در خانه احساس آرامش و اطمينان كنند و مطمئن باشند كه خطاهاي بي اختيار بخشوده مي شود. تنبيه و سرزنش براي مواردي است كه تعمدي در كار باشد و تازه اگر در همان كار عمدي هم سخن راست گفته شود موجب تخفيف در عقوبت بايد باشد.

٨ -پند و اندرز

اين امر در كودكان بسيار موثر است چرا كه هنوز با فطرت خود فاصله چنداني نگرفته اند و هنوز درون و ضميرشان پاك و صاف است. بيان اين كه خدا از اين كار راضي نيست و آدم به جهنم مي رود، براي بازداشتن بچه ها از دروغ موثر است.

٩ -محبت كردن:

به فرزندان بايد محبت كرد به گونه اي كه او گرمي و لذت آن را بچشد و احساس كند، وجود محبت سبب مي شود كه كودك نيازي به تظاهر و تصنع نداشته باشد و به دروغ و فريب رو نياورد. البته لازمه اين محبت آن است كه در مواردي لغزش او را ناديده بگيرند و اگر هم خطايي مستحق تنبيه انجام داد، او را ببخشند.

١٠- هشدار به كودك:

ما معمولا سعي داريم به كودك تفهيم كنيم كه راه او راهي درست و صواب نيست كه اين سخنان براي همه كودكان قابل فهم نيست اگر چه كودك بايد از قبل بداند كه دوست داشتن والدين چه منافعي براي او دارد و دوست نداشتن چه زيان هايي. بعدها در سنين بالاتر مي توان به او گفت كه اين كار را خدا دوست ندارد و چيزي كه خدا دوست ندارد در مقابلش عقوبت و مجازات است و او از لذت ها و محبت ها در دنيا و آخرت محروم مي شود.

١١ -مچ گيري:

در موارد حادتر مي توان موضع شديدتري گرفت و پس از بيان دروغ هايش، آن را به رخش كشيد و به او تفهيم كرد كه ما مي‌دانيم تو دروغ مي‌گويي. البته لازم است اين مرحله پس از همه تذكرات، اخطارها و اندرزها باشد و آن چنان نباشد كه در حضور جمعي صورت گيرد و او در اين زمينه احساس حقارت كند، چون هنگامي كه كودك خود را رسوا ببيند سر از كارهاي خطرناكي در مي‌آورد و دروغ گويي حرفه‌اي مي‌شود.

١٢- تنبيه و تهديد:

در مواردي كه هيچ يك از مواضع بالا سودي نبخشد و فايده اي ندهد، بهتر است از راه تهديد و يا تنبيه او را از دروغ گويي دور داريم كه البته اين راه، چندان عملي نيست و تنبيه  ما نشان مي دهد كه ديگر در تربيت، كار از كار گذشته است.